Samo sa jasnim osjećanjem kolektivnog nacionalnog dobra i generalnih pravaca u razvoju možemo da sačuvamo i unaprijedimo i naše društvo i sebe kao pojedince koji žive na ovom tlu.
Maestro Bojan Suđić, najistaknutije dirigentsko ime u muzici današnjice na ovim prostorima, već više od jedne decenije nalazi se na mjestu umjetničkog direktora Muzičke produkcije RTS i šefa dirigenta renomiranih ansambala – Simfonijskog orkestra RTS i Hora RTS-a, koji su pod njegovim vođstvom 12. jula otvorili muzički program 35. festivala Grad teatar. JU “Grad teatar” organizovala je ovaj koncert u saradnji sa Turističkom organizacijom Opštine Budva povodom Dana ustanka naroda Crne Gore i Dana državnosti Crne Gore.
Simfonijski orkestar RTS-a jedan je od najreprezentativnijih orkestarskih ansambala u Srbiji. Osnovan 1937. godine, u okviru Radio Beograda, od samih početaka imao je profilisane umjetničke pravce djelovanja, usmjerene ka afirmisanju i njegovanju nacionalne muzičke baštine, ali i kapitalnih djela svjetske literature. Hor Radio-televizije Srbije ove godine upisao je i značajni jubilej – 80 godina postojanja. Kroz osam decenija kontinuiranog rada pozicionirao se kao reprezentativni ansambl, koji je postavio visoke standarde umjetničkog djelovanja.
Pandemija koronavirusa pogodila je sve, a u najvećoj mjeri kulturu. Kako su se svi događaji u prethodnih godinu i po dana odrazili na hor i orkestar RTS-a? U kakvim uslovima su se odvijale probe i koncerti? Kako vidite period pred nama?
Umjetnička muzika se već decenijama prilagođava – novoj publici, drugačijem svijetu i duhu vremena koji znatno odudara od vremena kada je nastajala velika većina repertoara koji se i danas najčešće izvodi u koncertnim dvoranama širom svijeta. Danas je potreba za prilagođavanjem još izraženija jer je pandemija posebno pogodila velike muzičke ansamble koji nastupaju pred popunjenim auditorijumom, onemogućujući više od godinu dana ono što je krasilo uobičajeni koncertni život u čitavom svijetu. Rad Simfonijskog orkestra i Hora RTS smo prilagodili mogućem, koristeći svaku priliku da i dalje komuniciramo sa našom publikom, u mjeri i na način koji su dozvoljavale trenutne okolnosti. Poštujući epidemiološke mere, išli smo do repertoarskih i orkestracionih granica, a bili smo i veoma aktivni na društvenim mrežama, gdje postajemo lideri, ne samo u domaćim uslovima, već i u regionu po broju pratilaca i pozitivnih komentara. Veoma važna je bila svijest svakog našeg muzičara o neophodnosti održavanja nivoa muziciranja, a nadamo se da će početak sezone donijeti i povratak u „normalu“.
Savremena klasična muzika je, po mnogima, prva asocijacija koje se veže sa vaše ime. Umetnički ste direktor Muzičke produkcije RTS-a, umjetnički direktor BEMUS-a, nerijetko se može pročitati da ste vodeće dirigentsko ime u srpskoj muzici. Da li savremeni kompozitori mogu da stanu u red sa klasičnim i koje kriterijume moraju da ispune da bi se našli na Vašem repertoaru?
Današnja većinska publika i dalje kao veoma moderna i smjela djela ocjenjuje kompozicije koje su nastale prije stotinak godina, dok u sale i nadalje dolaze da slušaju muziku 19., 18. pa i ranijih vjekova. Umjetnička muzika poslije Drugog svjetskog rata još oštrije odlazi u pravcu eksluziviteta i hermetičnosti, nerijetko izjednačavajući vrijednost novih djela sa brojem praznih mjesta u publici, koja su svjedočila o visokim umjetničkim stremljenjima, idejama i dometima nerazumljivim „običnoj“ publici, pa često i profesionalnim muzičarima koji tu muziku izvode. Današnji savremeni kompozitori sve više uočavaju zablude iz prošlosti u stvaranju djela „ni za koga“, te se sve više trude da se ponovo obraćaju „živom“ čovjeku, uvodeći nanovo principe na kojima je zapadna muzika počivala od postanka. Dakle, muzika ponovo treba da bude „slušljiva“ i „razumljiva“, ali svakako ne na banalan i epigonsko-eklektičan način, u čemu i leži osnovni izazov današnjih kompozitora.
Kada birate repertoar da li ga i u kojim slučajevima prilagođavate publici?
Repertoar treba da zadovolji podjednako i kreatora i konzumenta, na isti način na koji šef kuhinje bira kulinarsku ponudu u svom restoranu. Trudim se da repertoar bude širok i izazovan, kako za rijetke i najodabranije, tako i za publiku koja tek gradi svoj muzički ukus i nije spremna za oštre začine. Vjerujem u borbu za svakog čovjeka u publici i za uticaj na muzički ukus, iako je mnogo lakši put prezirati i podsmjehivati se sa visine svima koji nisu upućeni u sve tajne umjetnosti i muzike. Upravo smo mi ti koji treba da u te tajne na što lakši i prijemčiviji način uvedu i one koji misle da umjetnost i umjetnička muzika nisu za njih, birajući kao lakši i prirodniji put sadržaj najniže vrednosti koji im se nudi na svakom koraku. To je ujedno borba i za boljeg čovjeka, koji treba da izabere vrlinu umjesto pada. Svoju ulogu vidim u pokušaju da što više ljudi uđe u muzički hram, da bi onda postupno upoznavali pravila i sadržaj. Nikako ne odobravam gordost koja se obraća samo „dostojnima“, iako takav stav još opstajava u uskim „elitističkim“ muzičkim krugovima, rekao bih – poništavajući odnos i shvatanja svih velikih kompozitora iz prošlosti.
Šta treba da učinimo kako bi klasična muzika bila više prisutna, a ne samo za vrijeme velikih festivala poput Grada teatra?
Muzika i umjetnost moraju da komuniciraju i da izazivaju reakciju publike u datom prostoru i vremenu. Tačno je da živimo u vremenu ozbiljnog sunovrata opštih kulturnih vrijednosti u čitavom svijetu, i nametanja potpuno novih poželjnih pravila ponašanja koja zakrivljuju vrhove višemilenijumske civilizacijske katedrale. Povratak na staro nikada nije bilo istorijsko iskustvo, a novo doba tek treba da definiše svoje kulturne i filozofske postulate. Od snage i komunikativnosti umjetnosti, time i muzike, zavise u mnogome ti postulati. Time je i značajnije da najviše umjetničke i muzičke vrijednosti predstavljamo na prihvatljiv i primamljiv način, a nikako kao prašnjavi muzejski eksponat.
Popularnost hora i orkestra RTS-a je velika što govori i činjenica da nastupate povodom proslave Dana državnosti Crne Gore u Budvi, a nastupali ste i tokom jubilarnog 30. festivala Grad teatar prije 5 godina. Takođe ste i član Savjeta za kulturu Budve. U kom strateškom pravcu smatrate da treba da se razvija kultura u Crnoj Gori, samim tim i u Budvi?
Povezivanje antičke Budve sa modernim vremenom i potrebama, uz prepoznavanje svih kulturnih vrednosti i posebnosti identiteta nastajalog vjekovima, te odbrana od štetnog uticaja ogoljenog i devastirajućeg materijalizma kao vrijednosti koja poništava sve ostale – dalo bi osnova i za još viša stremljenja na polju visoke kulture. Jer, i predstave i koncerti su samo šlag na torti opšteg kulturnog miljea, koji čine ljudi i njihov svakodnevni život i odnosi. Projektovanje i izgradnja višenamenskog koncertnog prostora (amfiteatra) pod (djelimično) otvorenim nebom sa natkrivenom binom pomoglo bi u dodatnom pozicioniranju Budve kao destinacije prepoznatljive po kontinuirano kvalitetnom muzičkom programu sa renomiranim protagonistima.
U Budvi ste rado viđen gost, za Budvu Vas vezuje i porijeklo. Koje su Vaše najvažnije asocijacije na Budvu?
Za Budvu, a posebno za Petrovac, kao Paštrovića me vežu i porijeklo i najljepša sjećanja iz djetinjstva i odrastanja, kao i ponos prema svojim precima i njihovim djelima o kojima sam slušao od starijih. Dostojanstvo i svijest o opštem dobru naših starih bi bila prava osnova za revitalizaciju i pojedinca i porodice i čitave zajednice u vremenu koje od nas sve više pravi strance.
Dok ste bili selektor muzičkog programa Grada teatra promovisali ste mlade i neafirmisane muzičare poput sada već slavnog srpskog violiniste Nemanje Radulovića. Koliko ovo podneblje ima talentovanih muzičara i kako prepoznate vrhunskog umjetnika? Kako biste ocijenili obrazovanje i stanje u muzičkim školama i akademijama na ovim prostorima?
Veoma sam ponosan na tadašnju muzičku selekciju Grada teatra koju sam imao prilike da kreiram, i pored velikih finansijskih i političkih problema koji su duže vremena ugrožavali obaveze prema svim učesnicima. Berzanskim rečnikom, akcije tadašnjih umjetnika su danas udesetostručene, a snaga tadašnjeg festivala bi bila na ponos i renomiranijim i starijim festivalima u okruženju.
Neprestano ponavljam da imamo velike muzičke potencijale, kao i veoma solidno muzičko obrazovanje, što potvrđuju brojni naši afirmisani muzičari u prestižnim ansamblima u svijetu. Ipak, trebalo bi mnogo više raditi na afirmaciji naše muzike i kulture u svijetu, ne ostajući samo na individualnim uspjesima i probojima. Kvalitetan mlad muzičar treba da dobije priliku za što bolje usavršavanje, kao i svijest o sopstvenoj vrijednosti u odnosu na svijet, a ne samo lokalne prilike, prijatelje i navijače. Internacionalna biografija i kvalitet pojedinca treba da se ugrađuje i da ojačava domaće institucije, festivale i kompletan muzički život, jer se u obrnutom slučaju (gdje pojedinac zadobija biografiju i prestiž na osnovu pozicije u domaćim institucijama) samo dodatno snižava konkurentnost i kvalitet naših institucija.
Često se može čuti da za kulturu nema dovoljno novca, a opet se čini i da ima dovoljno. Da li ste mišljenja da novac koji se izdvaja za kulturu ide u prave ruke?
Tranzicija iz socijalističkog u naše današnje hibridno društvo koje naginje liberalnom kapitalizmu, ostavila je čak i previše slobode u definiciji željenih pravaca u većini društvenih oblasti, od kojih pitanje kulturne strategije prožima i sve ostale oblasti. Ostavljanje našoj kulturi da se sama slobodno razvija na prethodno razrušenim temeljima (uslovnog) socijalizma, izjednačavajući njenu poziciju sa onom koju imaju kulture razvijenih zapadnih zemalja, koje stotinama godina njeguju i razvijaju u istom ili sličnom pravcu svoj kulturni model u uslovima kapitalističkog razvoja, slojeva i odnosa u društvu… znači i ostaviti svoju baštu vremenskim uslovima i nepogodama, bez ozbiljne studije šta, kako, kada i zašto se zaliva.
Dakle, neophodno je sačiniti veoma opsežnu i detaljnu studiju o željenim pravcima kulturnog razvoja po segmentima, baziranoj na analizi postojećeg stanja i iskustva kod nas i u svijetu. Ovakva studija zahtjeva veliku stručnost i vrijeme za izradu, a čini mi se da, usljed prečih stvari i neophodnosti šireg konsenzusa o svim društvenim pitanjima, ona još nije na vidiku. Do tada ćemo previše vode trošiti bez jasno projektovanog sistema, i tamo gdje treba i tamo gdje ne treba, pa će neka biljka uspjeti a neka neće, a da ne znamo da li je vode previše ili premalo. Upravo se u tome i ogleda razvijenost jednog društva, a na nama je da shvatimo da samo sa jasnim osjećanjem kolektivnog nacionalnog dobra i generalnih pravaca u razvoju možemo da sačuvamo i unaprijedimo i naše društvo i sebe kao pojedince koji žive na ovom tlu.
16.08. – Dnevne novine