Francuski pisac, gost Trga pjesnika, o svom romanu “Mediteranke”: majčinskom nasljeđu, zaboravljenim pričama Jevreja iz Alžira i moći ženskog glasa u književnosti i istoriji
U okviru programa 39. izdanja festivala Grad teatar, francuski pisac, esejista i geograf Emanuel Ruben predstaviio se publici na sceni Trga pjesnika. Govorio je o svom zapaženom djelu “Les Méditerranéennes” (Mediteranke), knjizi koja romanesknim, poetskim i esejističkim tonom oslikava mozaičnu sliku ženskih glasova Mediterana, kroz prizmu istorije, kulture i identiteta. Rođen 1980. godine u Lionu, Emanuel Ruben je pisac, esejista, geograf i bivši diplomata. Studirao je geografiju i istoriju, a radio je kao profesor i kulturni ataše u više evropskih zemalja. Njegovo književno stvaralaštvo obuhvata eseje, romane i putopisne zapise. Tematski se često bavi identitetom, granicama, migracijama i prostorom savremene Evrope. Njegov roman “La Ligne des glaces” bio je finalista Gonkurove nagrade 2014. godine, dok mu je djelo “Sur la route du Danube” donijelo međunarodnu prepoznatljivost. Strastveni biciklista, često crpi inspiraciju iz svojih putovanja. “Les Méditerranéennes” predstavlja omaž ženama Mediterana – kompleksno i poetsko promišljanje o istoriji, kulturnom nasljeđu i savremenim izazovima ovog regiona.
Šta Vas je podstaklo da napišete “Mediteranke”? Kako je nastajala ova knjiga?
Ovaj roman je inspirisan ženama iz majčine porodice. Znao sam odavno da ću jednog dana napisati ovu knjigu. Još 2013. objavio sam “Kaddish pour un orphelin célèbre et un matelot inconnu”, priču o paralelnim životima Albera Kamija i mog djeda po majci, njegovog savremenika, koji je takođe rođen u Alžiru i izvršio samoubistvo 1957. tokom rata u Alžiru. Međutim, u tom romanu, koji je zamišljen kao nemoguć dijalog sa tim pretkom kojeg nikada nisam upoznao, izbjegavao sam romaneskne elemente i nisam dovoljno dao glas ženama. Upravo su mi žene iz moje porodice pričale o ratu u Alžiru, dok su muškarci, koji su tada služili vojsku, odbijali da govore o tome. “Mediteranke” su dio francuske trilogije koja počinje romanom “Sabre” iz 2020. i završava se sa “Malville” iz 2024. “Sabre” je roman inspirisan muškim pričama iz očeve porodice, gdje pripovjedač Samuel Vidouble traga za nestalim sabljom kroz koju otkriva istoriju svoje porodice, ali i širi kontekst Francuske i Evrope. “Malville” se fokusira na pripovjedačevo djetinjstvo pored Rone, u sjenci nuklearne elektrane. “Mediteranke” prepliću istoriju žena iz majčine porodice sa istorijom Francuske i Alžira od 1830. do danas, kroz grane jednog hanuka svijećnjaka, jedinog predmeta koji je porodica donijela sa sobom prilikom repatrijacije 1962, nakon završetka rata u Alžiru.
Kako ste izabrali žene koje se pojavljuju u knjizi? Da li su one lični uzori ili simboli Mediterana?
Sve te žene su inspirisane osobama koje sam dobro poznavao, a neke su još uvijek žive. Baka iz knjige, Mamie Baya, zaista je postojala, iako sam od nje napravio romaneskni lik. Svaka od njih tumači na svoj način jednu zagonetnu poruku urezanu ispod svijećnjaka. Kroz to istražujem istoriju Jevreja iz Alžira, čije porijeklo i danas ostaje nedovoljno razjašnjeno. Jesu li potomci Hebreja iz Hanana? Jesu li arapski Jevreji? Ili su možda berberskog porijekla, potomci kraljice Kahine koja se borila protiv arapske invazije u 7. vijeku? Možda su sefardski Jevreji protjerani iz Španije i Portugala 1492? Italijanski Jevreji? Kakvi su im odnosi sa Numidima i Feničanima? Ovim djelom pokušavam prikazati višeslojni identitet: između judaizma, berberskog porijekla, arapskog jezika i francuskog državljanstva. “Mediteranke” su sve to u jednom. One dokazuju da je identitet višestruk i da se niko ne može svesti na jednu odrednicu. Njihova zajednička osnova je geografija, klima, mediteranska kuhinja, ta religija mora i sunca, ta “misaonost juga” koju je volio Alber Kami.
Vaše djelo kombinuje poeziju i esejistiku. Kako vi sami definišete njegov žanr?
“Mediteranke” su, prije svega, roman. Istovremeno istorijski, sociološki i porodična saga.
„Najviše sam čitao klasike 20. vijeka: Danila Kiša, Milorada Pavića, Iva Andrića, Aleksandra Tišmu… Mnogo im dugujem, naročito Andriću. Ideja da upotrijebim jedan predmet, sablju, svijećnjak, nuklearku, kao pokretač romana, dolazi upravo od njega. Nažalost, Andrić je u Francuskoj malo poznat, iako je dobio Nobelovu nagradu“
Koliki značaj ima kulturno nasljeđe žena u savremenom promišljanju mediteranskog i evropskog identiteta?
Ogroman. Čak smatram da treba govoriti o matrijarhatu, a ne samo o patrijarhatu. Kod Jevreja se zna da se nasljeđe prenosi preko majke. Ja sam postao pisac zahvaljujući pričama koje su mi žene iz porodice pričale o njihovom doživljaju rata u Alžiru i mnogim malim ratovima koje žene svakodnevno vode u svijetu kojim dominiraju muškarci. Često sam kuvao s njima i između dva kuskusa one bi mi ispričale po neku ratnu priču. Muškarci su o tome ćutali, previše su ih obilježili osjećaj krivice i gubitka. Za Francuze je to izgubljen rat, a za Jevreje iz Alžira dvostruko izgubljen: izgubili su i rat i svoju domovinu, jer su 1962. morali napustiti svoju zemlju. U sinagogama djeca ostaju s majkama, odvojena od muškaraca. Proveo sam mnogo vremena slušajući te žene – svoju nepismenu baku udovicu, tetke, majku, rođake, i morao sam im jednog dana odati priznanje.
Vi ste geograf po obrazovanju. Kako ta perspektiva utiče na vaš književni rad?
U potpunosti. I zato se knjiga zove “Mediteranke”, jer Mediteran je, kako je znao i Fernan Brodel, prije svega – geografija. Da bih napisao knjigu, moram da odem na to mjesto. I za ovu knjigu sam otišao u Alžir, u januaru 2020. Moj alter ego Samuel odlazi tamo u decembru 2019. i čitalac otkriva Alžir njegovim očima. Knjiga je i omaž Konstantini, rodnom gradu gotovo svih žena iz majčine porodice. Fascinantan grad, smješten na teško pristupačnom stjenovitom uzvišenju, opkoljenom kanjonom dubokim 150 metara. Prvi napad francuske vojske 1836. bio je neuspješan, pod snijegom. Drugi, godinu dana kasnije, bio je jedan od najkrvavijih trenutaka kolonizacije. Danas, Konstantina broji više od milion stanovnika i sedam visećih mostova, koji sami po sebi pričaju istoriju grada – od Rimljana do današnjih dana. Ostaci kolonijalne ere su i dalje veoma prisutni u urbanizmu grada.
Kako vidite ulogu pisaca u savremenoj Evropi, koju sve više karakterišu podjele i tenzije?
Još od mog prvog romana “Halte à Yalta”, pišem o rastućim tenzijama u Evropi. Taj roman se dešava na Krimu krajem 2000-ih, dakle prije ruske invazije, i već tada su vidljive tenzije između Rusije i Ukrajine. Pisao sam i o izraelsko-palestinskom konfliktu, migracionoj krizi, pandemiji, ratu u Ukrajini… Pisac ne smije ostati ravnodušan prema svijetu oko sebe, pogotovo ako je geograf i zainteresovan za geopolitiku. Posebno me pogađaju sukobi u Izraelu/Palestini i Ukrajini/Rusiji, jer sam živio i u Jerusalimu i u Kijevu, imam porodicu u Izraelu i mnogo prijatelja u Ukrajini.
Šta za vas znači to što se vaša djela čitaju van frankofonog svijeta?
To mi je izuzetno važno. Prevod je za pisca najveća nagrada, veća od književne nagrade, stipendije, rezidencije ili tiraža. To znači da vas je neko zaista čitao, razmišljao o svakom vašem izrazu i tražio najbolji ekvivalent u svom jeziku. Zahvaljujem svojoj izdavačici Bori Babić i prevoditeljki Meliti Logo Milutinović, njeni prevodi su ljepši od mojih knjiga.
Da li ste ranije posjetili Crnu Goru i kakvi su Vam utisci o ovom regionu?
Da, bio sam u Crnoj Gori na odmoru dok smo moja partnerka i ja živjeli u Srbiji. Vozom smo putovali od Novog Sada do Podgorice i posjetili Cetinje, Kotor, Perast, Ulcinj… ali ne i Budvu, koju sada rado otkrivamo zahvaljujući pozivu Svetlane Ivanović i Grada teatra. Obožavam crnogorsku obalu, zaliv Boke, to je neiscrpni pejzaž, sa beskrajnim horizontima. I kulturno je to izuzetno bogat prostor, gdje se sreću Mediteran i Balkan, ostaci Srednje Evrope i Osmanskog carstva.
„Smatram da treba govoriti o matrijarhatu, a ne samo o patrijarhatu. Kod Jevreja se zna da se nasljeđe prenosi preko majke. Ja sam postao pisac zahvaljujući pričama koje su mi žene iz porodice pričale o njihovom doživljaju rata u Alžiru i mnogim malim ratovima koje žene svakodnevno vode u svijetu kojim dominiraju muškarci. Često sam kuvao s njima i između dva kuskusa one bi mi ispričale po neku ratnu priču“
Kako doživljavate festival Grad teatar, koji povezuje mediteransku i balkansku kulturu u savremenom književnom dijalogu?
Ovakvi dijalozi su danas ključni, naročito u vremenu globalnog buđenja nacionalizama. Vidim da je program veoma bogat i međunarodan, sa gostima iz svih krajeva bivše Jugoslavije. To mi djeluje kao obećanje obnove veza koje su prekinute ili oslabljene od početka 1990-ih.
Poznajete li savremenu balkansku književnost i vidite li sličnosti sa sopstvenim radom?
Najviše sam čitao klasike 20. vijeka: Danila Kiša, Milorada Pavića, Iva Andrića, Aleksandra Tišmu… Mnogo im dugujem, naročito Andriću. Ideja da upotrijebim jedan predmet, sablju, svijećnjak, nuklearku, kao pokretač romana, dolazi upravo od njega. Nažalost, Andrić je u Francuskoj malo poznat, iako je dobio Nobelovu nagradu. Moram priznati da savremenu balkansku književnost slabo poznajem, u Francuskoj je čitaju uglavnom stručnjaci. Nadam se da će mi susreti na ovom festivalu pomoći da popunim te praznine.
18.07.-vijesti